Avrupa genelinde yürütülen kapsamlı bir soruşturma, kıtada doğurganlık kliniklerinde ve sperm bağış sistemlerinde tarihin en büyük skandallarından biri olarak nitelendirilen bir olayı ortaya çıkardı. Bir sperm donörü, standart taramalardan sağlıklı geçmiş olmasına rağmen ciddi bir genetik mutasyon taşıdığı sonradan tespit edildi ve bu nedenle en az 197 çocuk yaşamları boyunca yüksek kanser riskiyle karşı karşıya kaldı. Bu şok edici gelişme, Avrupa’da 14’den fazla ülkede doğurganlık tedavilerindeki denetim eksikliklerini gözler önüne serdi.
GENETİK MUTASYON NASIL BİR RİSK OLUŞTURUYOR?
İncelemeler, söz konusu sperm bağışçısının TP53 geninde mutasyon taşıdığını ortaya koydu; bu gen, normalde hücrelerin kanserleşmesini önleyen kilit bir savunma mekanizmasıdır. EU çapında yapılan araştırmalar, mutasyonun miras alındığı çocuklarda Li‑Fraumeni sendromu adı verilen çok nadir ve tehlikeli bir durumun ortaya çıktığını belirtiyor. Bu sendrom, bireylerin yaşam boyu kanser gelişme riskini yüzde 90’a kadar artırabiliyor ve hem çocukluk hem de yetişkinlik döneminde ciddi hastalıklara yol açabiliyor.
Mutasyon taşıyan spermler, donörün vücudundaki tüm hücrelerinde değil yalnızca spermlerinde bulunduğu için standart tarama testlerinden kaçmış; bu yüzden donör yıllarca sperm bankası listelerinde aktif kaldı.
SKANDAL NASIL ORTAYA ÇIKTI?
Soruşturma, Avrupa Yayın Birliği’nin (EBU) koordinasyonunda 14 kamu yayın kuruluşunun ortak çalışmasıyla yürütüldü. Araştırmacı gazeteciler uzun süre veriler topladı, ailelerle ve kliniklerle görüştü ve kanıtları analiz etti. İlk olarak Belçika’da bir çocuğun kanser teşhisiyle gündeme gelen olay, daha sonra en az 197 çocuğun aynı mutasyonla doğduğunun tespit edilmesiyle Avrupa çapında büyük bir krize dönüştü.
Donör, 2005’ten itibaren yaklaşık 17 yıl boyunca sperm bağışında bulundu; spermleri birçok klinik tarafından Danimarka merkezli bir sperm bankası aracılığıyla 14 ülkede kullanıldı. Kliniklerin bazıları sınırları aşarak bu donörün spermini birden çok aile için kullandı; bunun sonucu olarak bu denli geniş bir etki ortaya çıktı.
KANSER VE HAYAT RİSKLERİ
Bilim insanları ve genetik uzmanlar, bu mutasyonun çocukların tüm hücrelerinde bulunduğunu ve Li‑Fraumeni sendromunun kansere karşı doğal savunmayı zayıflattığını belirtiyor. Raporlara göre:
-
Bazı çocuklar şimdiden kansere yakalandı ve farklı kanser türleri geliştirdi.
-
Bazıları çok erken yaşlarda hayatını kaybetti.
-
Çoğu mutasyon taşıyıcısının yaşam boyu yüksek kanser riskiyle karşı karşıya olduğu vurgulanıyor.
Bu durum, sadece tıbbi bir trajedi değil aynı zamanda Avrupa’daki kısırlık tedavisi ve sperm bağışındaki düzenlemelerin yetersizliği konusundaki tartışmaları da derinleştirdi. Regülatörler ve sağlık uzmanları, uluslararası standartların ve genetik tarama süreçlerinin daha katı hâle getirilmesi gerektiğini belirtiyor.
KLİNİKLER VE YAYIN BANKASININ AÇIKLAMALARI
Danimarka’daki sperm bankasının yetkilileri, sorunun standart tarama süreçlerinde tespit edilemeyen nadir bir mutasyon nedeniyle ortaya çıktığını ve mutasyonu keşfettikten sonra donörü sistemden çıkardıklarını açıkladı. Banka aynı zamanda etkilenen ailelere taziyelerini ilettiğini belirtti.
Ancak soruşturma, tarama ve sınır ihlallerinin, özellikle farklı ülke kliniklerinin verileri paylaşmamasının skandalın boyutunu artırdığına dikkat çekiyor.
AB’DE DÜZENLEME VE DENETİM SORUNLARI
Uzmanlar, bu vakayı uluslararası sperm bağışı düzenlemesinin eksikliği ve ülkeler arasındaki denetim farklılıklarının birleşimi olarak değerlendiriyor. Örneğin bazı ülkelerde tek donörden en fazla birkaç aileye kullanım sınırı bulunurken, farklı regülasyonlar donörün sperminin onlarca aileye ulaşmasına neden oldu.
Bu skandal, hem Avrupa’da hem de dünya genelinde assisted reproductive technology (ART / Yardımlı Üreme Teknolojileri) sistemlerinde daha sıkı genetik tarama ve uluslararası koordinasyon mekanizmalarının gerekliliğini ortaya koyuyor.
